تغدیه و خواب نوزاد، بیش از آنکه برای والدین مهم باشد، برای نوزاد نیاز است. در این میان هر آشنایی می‌خواهد پدر ومادرانی که به تازگی لذت شیرین فرزند دار شدن را تجربه می کنند، راهنمایی کند و این مساله اضطراب والدین را بیشتر خواهد کرد. اگر والدین جوان بدانند در هر موقعیتی اقدام درست چیست و چه باید کرد مسلما دل نگرانی‌های آن ها در مورد نوزاد نو‌رسیده بسیار کمتر خواهد بود. یکی از شایع ترین و پر دغدغه ترین مشغله های ذهنی والدینی که نوزاد شیرخوار دارند، رفلکس معده ی نوزاد است. از آنجا که نوزاد خود قادر به بیان علل گریه ها و دردهایش نبوده، برای بررسی و درمان این معضل در این مقاله با ما همراه شوید.
رفلکس نوزاد چیست؟
رفلکس معده زمانی اتفاق می‌افتد تا شیری که کودک بلعیده است، از طریق مری به بالا بازگردد. هم کودکانی که شیر خشک مصرف می‌کنند و هم کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌شوند، ممکن است دچار رفلکس شوند. اسید موجود در معده به گوارش شیر کمک می‌کند. این ترکیب شیر و اسید در معده ممکن است از معده بالا زده و برای کودک ناراحتی ایجاد کند. اگر تا کنون سوزش معده داشته اید، تصور کنید کودکتان مجبور به تحمل چه احساس سوزشی است.
رفلکس ممکن است وضعیتی ناراحت کننده باشد اما در کودکان طبیعی است و معمولا نشانه ی هیچ بیماری نمی باشد بلکه مشکل موقتی است که با تکامل دستگاه گوارش کودک بهبود می یابد. با این حال درصد کمی از کودکان دچار رفلاکس شدید، سخت و یا مداوم هستند که به آن بیماری رفلاکس معده به مری گفته می شود.
چه عواملی باعث رفلکس معده ی نوزاد می شود؟
هنگامی که شکم کودک پر باشد، محتوای شیر و اسید معده از این عضله عبور کرده و وارد حلق یا دهان کودک می‌شود و ایجاد ناراحتی می‌کند. گاهی اوقات ممکن است شما متوجه این مسئله نشوید. چرا که کودک تان دوباره شیر بالا آمده را قورت می‌دهد و یا ممکن است در دهان نگه دارد. به این وضعیت “رفلاکس خاموش” گفته می‌شود.
معده کودک بسیار کوچک است . هنگامی که تازه متولد می شود، معده ی او به اندازه ی یک فندق است. در روز سوم تولد اندازه معده کودک به اندازه یک گردو می‌شود. در روز دهم تولد، اندازه معده او تقریباً به اندازه یک تخم مرغ است. بنابراین در هرکدام از این دوره ها، ممکن است نتواند شیر زیادی بخورد مگر آنکه بخشی از آن را بالا بیاورد. به مرور زمان دریچه عضلانی معده قوی‌ترشده و از طرفی ظرفیت معده نیز بیشتر می‌شود در نتیجه با این تغییرات رفلاکس برطرف می‌گردد. ۹۰% از کودکانی که دچار رفلاکس هستند، پیش از پایان یک سال خود به خود خوب می‌شوند.
اما گاهی اوقات رفلاکس معده مربوط به وضعیت دیگری است که باعث کندی عملکرد گوارش می‌شود. در این موارد غذا به مدت طولانی‌تری در معده می‌ماند. این وضعیت می‌تواند منجر به عدم تحمل شیر گاو و یا آلرژی به شیر توسط نوزاد شود. در چنین مواردی باید با متخصص اطفال صحبت کنید.
دسته بندی علل رفلکس معده ی نوزاد
رفلاکس معده در نوزادان و شیرخواران را به ۵ دسته کلی می توان تقسیم نمود که در هر مورد راه کارهای درمانی و تشخیصی تا حدودی متفاوت است:
- ریفلاکس معده فیزیولوژیک: شایع ترین موارد مربوط به این دسته می باشد. در این دسته نوزاد به دلیل پرخوری و بدخوری شیرمادر دچار رفلکس می شود به طوری که بیش از حد ظرفیت معده ی کوچکش، شیر مصرف کرده است که یا به علت تمایل غیر عادی خود شیرخوار و یا به علت اصرار مادر در تغذیه از سینه و یا شیشه و بیشتر با هدف افزایش وزن گیری کودک می باشد که گاه همراه با بلع مقدار زیاد هوا و عدم زمان دهی مناسب بین وعده های شیردهی تشدید می شود
- ریفلاکس معده پاتولوژیک با منشا گوارشی: در این موارد به علت کوتاهی مری شکمی و نارسایی در عملکرد دریچه انتهای معده، تخلیه شیر به ابتدای روده کوچک را مختل می کند و گنجایش معده شیرخوار کاهش می یابد ودر صورتی که شیرخوار به مقدار معمول شیر بخورد باز هم به دلیل نقص در عملکرد طبیعی دریچه های معده که عامل بازدارنده برگشت شیر به داخل مری هستند مقداری از شیر خورده شده به داخل مری و تا گلو و ابتدای نای بالا خواهد آمد.
- ریفلاکس پاتولوژیک با منشا الرژیک: در این دسته از کودکان به دلیل حساسیت به ترکیبات شیر ( پروتیین، قند و … ) یا مواد غذایی پایه همراه با اختلال در در دریچه مری علایم ریفلاکس شدیدتر و پایدارتر بوده و همزمان علایم دیگر مربوط به حساسیت مانند وجود خون در مدفوع، خشکی پوست، خارش سر و صورت، اگزمای اتوپیک شیرخواری، علایم تنفسی مانند سرفه و خس خس سینه و… نیز دیده می شود .
- ریفلاکس پاتولوژیک با منشا متابولیک: دراین دسته عامل زمینه ای موجو ریفلاکس معده اختلالات متابولیک مربوط به سوخت و ساز مواد پایه ( چربی، قند و پروتیین ) و دفع سموم دربدن توسط کلیه ها و کبد می باشد که شایع ترین آن مربوط به اختلالات بالا بودن امونیاک خون و اختلال در هضم پروتیین های شیر است.
- ریفلاکس معده پاتولوژیک با منشا غیر گوارشی: دراین دسته علل غیر از سیستم گوارش عامل اصلی ریفلاکس معده هستند که خوشبختانه در موارد نادری دیده می شوند و اغلب مربوط به سیستم عصبی و مغز هستند. این عارضه مربوط به بیماری های مغزی که باعث افزایش فشار داخل جمجمه شده و یا تومورهای فوق کلیه و… می باشند که البته در این موارد مقاومت به دارو و تشدید علایم با بالاتر رفتن سن شیرخوار و علایم عصبی مانند تشنج، اختلال در نشستن و ایستادن و حرکات غیر عادی در اندام ها و… نیز مورد توجه پزشک و والدین قرار می گیرد. دراین دسته از بیماران بررسی های تکمیلی مانند سی تی اسکن مغزی و نوار مغز و گرفتن مایع نخاعی و…. برای تشخیص و درمان ضروری خواهد بود.
راهکار های مفید جهت کنترل رفلکس نوزادان
- از اساسی ترین عوامل کنترل رفلکس نوزاد، نکات مربوط به تغدیه و خواب او است. شیردهی به نوزادانی که به دلیل سوزش شدید در گلو و خنثی شدن اسید وارد شده به گلوتمایل زیادی به خوردن شیر دارند در دفعات زیاد و حجم کم مناسب است. درواقع مادر، تغذیه با مقادیر کم و دفعات بیشتر را جایگزین پرخوری نوزاد می کند.
- یکی از ضروری ترین کارها در کنترل رفلکس معده ی کودک اصلاح وضعیت و محل خواب نوزاد است. از آنجا که نوزادان فقط در شرایط خوابیده روی شکم و یا ایستاده نگهداشته شده در بغل احساس آرامش دارند و در حالت خوابیده به پشت یا در سطوح صاف یا نرم دچار تشدید ریفلاکس می شوند لذا خواباندن نوزاد بروی شکم در سطوح سفت و شیب دار( با زاویه ۳۰ درجه)، هنگامی که مادر هوشیار و در کنار نوزاد می باشد و یا خواباندن به پهلوی چپ می تواند در احساس آرامش و کاهش درد نوزاد موثر باشد. برای این نوزادان بالش به جای زیر سر باید زیر تشک قرار بگیرد. استفاده از تشک های سفت و بالش های مخصوص آنتی رفلکس، شرایط خواباندن نوزاد به صورت دمر را فراهم می کند. از آنجا که دیگران (اقوام و مهمانان) نیز علاقه ی زیادی به بغل کردن و بازی کردن با او دارند در آغوش گرفتن نوزاد توسط بزرگسالان با این تشک های مخصوص که نوزاد روی آن ثابت بماند و به اطراف نچرخد، بسیار راحت و مطمئن است.
- نوزادان مبتلا جهت کاهش اسید موجود در گلو و درد خود تمایل زیادی به خوردن انگشتان و مچ دست خود یا استفاده از پستانک دارند لذا با توجه به اثر آرام بخشی آن ها توصیه می شود به این نوزادان اجازه مکیدن انگشتان و یا پستانک داده شود تا پرخوری او کنترل شود.
- نوزادان مبتلا به ریفلاکس اغلب دچار گرفتگی دایمی بینی می شوند. سرفه های گهگاه، بسته شدن مجاری اشکی، قی کردن چشم ها و عطسه علایمی هستند که در بیشتر موارد مانند سرماخوردگی به نظر می آید. ماساژ مداوم مجاری اشکی، تمیز کردن چشم ها با پنبه آغشته به چای و تمیز کردن بینی با فین گیر یا پوار بعد از مرطوب کردن بینی با کمک بخور گرم و اسپری نمکی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
- والدین از گذشته های دور برای خواباندن و جلوگیری از دست و پا زدن های او، نوزاد را قنداق می کردند. در نظر داشته باشید که نوزاد و شیرخوار مبتلا به ریفلاکس، تحمل محیط های گرم و پوشانده شدن زیاد را ندارند و در صورت پوشیده شدن زیاد و در معرض گرما قرار گرفتن به شدت بی قرار و ناآرام می شوند. دمای مناسب اتاق ۲۴ تا ۲۶ درجه سانتیگراد است.
- نوزادان در معرض صدمات حنجره و نای ناشی از ورود محتویات اسیدی معده به دهان هستند بنابراین رعایت بهداشت دهان و تمیز نگهداشتن دهان نوزاد و وسایل تغذیه همچون سرشیشه، پستانک، قاشق های غذا دهی و حتی محافظت از نوک سینه ی مادر ازاهمیت خاصی برخوردار می باشد.
- استفاده مکرر و به اندازه ویتامین ها بخصوص ویتامین های آ و دی و نور مستقیم خورشید جهت کاهش بروز نرمی حنجره و شروع قطره آهن از ابتدای ماه پنجم بانظر پزشک معالج نیز در این نوزادان باید مد نظر باشید.
به طور کلی رفلکس معده ی نوزاد قابل درمان بوده و می توان با آگاهی های مربوط، درد نوزاد را کاهش دهیم. در نتیجه برای جلوگیری و کنترل ریفلاکس معده قدم بعدی پس از مشورت با پزشک معالج، رعایت نکات مربوط به تغذیه و همچنین خواب و جابه جایی کودک با کمک بالشتک های آنتی رفلکس که مخصوص این نوزادان طراحی شده است، روند بهبود کودک را از ابتدای تولد تحت کنترل گرفت.
