تنقیه، تزریق مایع به درون مقعد و روده ی بزرگ جهت تحریک برای تخلیه آنها می باشد. تنقیه برای پاکسازی کلون ها عالی بوده و همراه با مزایای دیگری نیز می باشد. معمولاً تنقیه را برای درمان برخی از بیماری‌ها به کار می‌برند. امروزه کاربرد این روش بسیار کمتر از گذشته است و گاه برای درمان بیماریهای گوارشی مانند یبوست شدید یا ولولوس استفاده می‌شود.
اماله، تنقیه یا حقنه چیست؟
تنقیه (enema) روشی است که برای حل مشکل جمع شدن مدفوع در قسمت انتهایی روده از آن استفاده می‌شود. این روش درمانی بیش‌تر مواقع برای درمان یبوست شدید استفاده می‌شود.
تنقیه کمک می‌کند تا مواد دفعی بدن از راست روده خارج شوند، در این حالت خود شخص قادر به دفع این مواد زاید نیست. کیت‌های تنقیه برای خرید در داروخانه‌ها موجود است ولی شخص قبل از انجام آن در منزل، برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی باید حتماً با پزشک مشورت کند.
دیگر انواع تنقیه برای تمیز کردن کولون یا روده بزرگ انجام می‌شود. برای تشخیص بهتر سرطان کولون و پولیپ‌ها به کمک کولونوسکوپی، باید این نواحی بدن عاری از مدفوع باشد. در صورت بیش‌تر شدن علائم بعد از انجام تنقیه حتماً با پزشک معالج خود صحبت کنید.
توجه: تنقیه حتما باید تحت نظر و با تجویز پزشک انجام شود، در صورت استفاده خودسرانه از این روش امکان وارد آمدن عوارض جبران ناپذیری برای فرد وجود دارد.
↑کاربرد تنقیه چیست؟
یبوست عارضه‌ی شایعی در دستگاه گوارش است و زمانی رخ می‌دهد که روده بزرگ قادر به دفع مدفوع از طریق راست روده به بیرون از بدن نباشد. افرادی که در طی یک دوره ۷ روزه، تنها سه بار و یا کمتر دفع مدفوع داشته باشند به یبوست مبتلا هستند.
یبوست خفیف زمانی رخ می‌دهد که فرد به اندازه کافی آب نمی‌نوشد و یا مواد غذایی سرشار از فیبر مصرف نمی‌کند. روزانه ورزش کردن به صورت مرتب از خطر ابتلا به یبوست کم می‌کند.
تنقیه معمولاً برای خالی کردن و تمیز کردن قسمت انتهایی لوله گوارش استفاده می‌شود و در واقع از آن به عنوان آخرین گزینه‌‌ی درمانی یبوست یاد می‌شود.
اگر مصرف فیبر، آب کافی و ورزش کردن موثر نباشد، پزشک قبل از انجام تنقیه، داروهای ملین (laxatives) تجویز خواهد کرد. در بعضی از موارد یک شب قبل از انجام تنقیه برای تحریک حرکت مدفوع در طول روده، ملین تجویز می‌شود.
همچنین پیش از معاینه پزشکی روده بزرگ هم تنقیه انجام می‌شود. قبل از انجام تصویربرداری اشعه ایکس روده بزرگ، برای به دست آمدن تصویری دقیق و پر از جزئیات از پولیپ‌های احتمالی این روش توسط پزشک انجام خواهد شد. لازم است پیش از انجام کولونوسکوپی هم از این روش استفاده کرد.
↑انواع تنقیه
تنقیه چندین نوع رایج دارد:
هدف از تنقیه به آرامی شستشو دادن روده بزرگ است و معمولا پیش از کولونوسکوپی و یا دیگر روش‌های تشخیص پزشکی تجویز می‌شود. احتمال برطرف شدن یبوست، خستگی، سردرد و حتی کمردرد با انجام این روش وجود دارد.
برای اجرای این روش محلولی بر پایه آب به همراه مقدار کمی ماده نرم کننده مدفوع، جوش شیرین و یا سرکه سیب برای تحریک حرکات روده بزرگ استفاده می‌شود. تنقیه باعث سرعت گرفتن حرکات روده و خارج شدن محلول مورد استفاده و مدفوع از بدن می‌شود.
در نوع خاصی از تنقیه که تنقیه ابقایی (retention enema) نام دارد، حرکات روده تحریک می‌شوند ولی محلول مورد استفاده برای انجام آن تا ۱۵ دقیقه و یا حتی بیش‌تر درون بدن نگه داشته می‌شود.
↑آماده شدن برای انجام تنقیه
برای انجام تنقیه فرد باید ناشتا بوده و یا اینکه مدت زمانی که از اون خواسته می‌شود، آب و غذا مصرف نکند. همچنین از چند روز قبل از انجام تنقیه باید یک سری دستورالعمل‌های تغذیه‌ای را اجرا کند. تنقیه دستورالعمل‌های مختلفی دارد و در این مورد بهتر است که با پزشک مشورت شود.
اگر قصد انجام تنقیه در خانه را دارید، حتما وسایل مورد نیاز را استریل کرده و از ماده روان کننده یا لوبریکانت استفاده کنید. محلول‌های تنقیه را طبق دستور العمل خاص آن و به دقت تهیه کنید. گاهی لازم است که برخی مواد دارویی را در محلول نهایی ترکیب کنید
قبل از انجام تنقیه مثانه خود را خالی کنید، این کار از فشار وارد شده به روده در حین تنقیه کم می‌کند.حوله یا پارچه تمیزی را زیر خود قرار دهید تا از نشت مواد دفعی به بیرون خودداری شود. توجه کنید که لوله کیت تنقیه نباید بیش‌تر از ده سانتی متر وارد راست روده شود.
↑کیت تنقیه از چه اجزایی تشکیل شده است؟
تنقیه توسط کادر درمانی و یا خود شخص در خانه قابل اجراست. کیت تنقیه را می‌توان از داروخانه‌ها تهیه کرد. با مشورت با پزشک نوع مناسب آن را خریداری کنید.
معمولا کیت تنقیه شامل کیسه‌ای مشابه کیسهی آب گرم است که به آن لوله یا یک نازل متصل است. کیسه حاوی روغن و یا ملین است.
↑چگونگی استفاده از کیت تنقیه
کیت تنقیه به راحتی در خانه قابل استفاده است. کافی است که فرد شانه و بازوهای انعطاف پذیری داشته و بتواند دست خود را به پشت خود برساند.
اما در هنگام انجام روش تنقیه خطراتی هم وجود دارد:
- استفاده از مقدار زیادی مایعات: در این مورد بدن ممکن است مقداری از مایعات مصرفی را در خود نگه داشته و بعد بدون اینکه فرد اختیاری داشته باشد آن را تخلیه کند.
- کشیدگی روده‌ها: این شرایط خطر سوراخ شدن دستگاه گوارش را بالا می برد. در این شرایط لایه پوشاننده‌ی روده بزرگ دچار پارگی می‌شود. در این شرایط امکان نشت محتویات روده بزرگ درون بدن و ایجاد عفونت وجود دارد.
- استفاده از مایعات خیلی سرد و یا خیلی گرم: این مسئله باعث ایجاد درد و احساس ناراحتی خواهد شد. محلول مورد استفاده در تنقیه باید به دمای محیط رسیده باشد.
حتماً پیش از انجام تنقیه نکات درج شده روی کیت رو با دقت مطالعه کنید و از یک کیت چندین بار و مکرر نباید استفاده کرد.
به یاد داشته باشید که، هر کیت تنقیه ویژگی‌های خاص خود را دارد. حتماً راهنمای استفاده از آن را با دقت مطالعه کنید.
زمان کافی را برای انجام تنقیه و استراحت پس از آن اختصاص دهید. پزشکان استحمام یک ساعت بعد از انجام این روش را توصیه می‌کنند.
تنقیه ممکن است باعث احساس ناخوشایندی در فرد شود ولی به هیچ وجه نباید فرایندی دردناک باشد. اگر در هنگام انجام آن دردی احساس کردید، حتماً به سرعت با پزشک خود مشورت کنید و از کادر درمان کمک بگیرید. استفاده از وازلین تا حد زیادی احیای ناخوشایند ناشی از ورود لوله تنقیه به راست روده را تسکین خواهد داد.
↑دستورالعمل انجام تنقیه در خانه
هر کیت تنقیه دستورالعمل خاص خود را دارد، ولی در بیش‌تر موارد شامل این مراحل است:
- مکان آرامی را برای دراز کشیدن انتخاب کنید، سرویس بهداشتی و حمام بهترین انتخاب است. مقداری حوله، ساعت یا تایمر و کیت تنقیه را در کنار خود آماده قرار دهید.
- لباس‌های قسمت پایین تنه را از تن خارج کنید.
- دستان خود را با آب گرم و صابون شسته و بعد به صورت کامل آن را خشک کنید.
- حوله‌ای را روی زمین پهن کرده و اگر راست دست هستید روی پهلوی چپ و اگر چپ دست هستید روی پهلوی راست دراز بکشید.
- زانوی پایی که بالا قرار گرفته را خم کرده و یک حوله‌ی لوله شده را زیر زانو قرار دهید.
- سرپوش لوله نازل کیت تنقیه را برداری.د
- به آرامی سر نازل را وارد سوراخ مقعد کنید تا اینکه حدود ۱۰ سانتیمتر آن وارد راست روده شود.
- به آرامی کیسهی کیت را فشار دهید تا محلول موجود در آن وارد بدن شود. این کار را تا خالی شدن کیسه ادامه دهید و بعد از آن به آرامی نازل را از راست روده خارج کنید.
- حالا باید صبر کنید تا اثرات تنقیه خود را نشان دهد، این کار بین دو دقيقه تا یک ساعت زمان می‌برد. هر کیت تنقیه زمان مخصوص خود را دارد.
- مانند همیشه به توالت رفته و محتویات شکم خود را خالی کنید.
↑انجام تنقیه در مراکز درمانی
برخی از انواع تنقیه به صورت خاص در مراکز درمانی انجام می‌شود. تنقیه با باریم یکی از آن‌هاست. محلول حاوی باریم بخش‌هایی از دستگاه گوارش و روده‌ها را مشخص‌تر کرده و به این شکل پزشک راحت‌تر می‌تواند بیمار را معاینه کند. از این نوع تنقیه برای درمان یبوست استفاده نمی‌شود.
↑فواید انجام تنقیه
همان‌گونه که گفته شد از تنقیه برای درمان یبوست و خالی کردن شکم استفاده می‌شود. با این همه، برخی دیگر به خاطر دیگر اهداف از این روش استفاده می‌کنند. برخی از حامیان تنقیه اعتقاد دارند که این روش فواید زیر را به دنبال دارد:
- کمک به کاهش وزن
- خارج کردن مواد سمی از بدن
- بهبود وضعیت سلامتی پوست
- بهبود دستگاه ایمنی
- بهبود فشار خون
- بهبود سطح انرژی بدن
در حال حاضر شواهد علمی کافی برای اثبات این ادعا وجود ندارند. به درستی مشخص نیست که آیا تنقیه این اثرات را به دنبال دارد یا نه و یا اینکه آیا همه‌ی افرادی که از آن استفاده می‌کنند به یک اندازه از آن نتیجه می‌گیرند یا خیر . همه‌ی شواهد موجود در این مورد از حکایات و گفته‌های افراد بر می‌آید.
بیش‌ترین اثر تنقیه زمانی است که برای درمان یبوست مزمن در مراکز درمانی از آن استفاده می‌شود. انجام آن در خانه توسط خود شخص ممکن است خطراتی را به دنبال داشته باشد.
↑عوارض جانبی احتمالی انجام تنقیه
با وجود اینکه تنقیه برای خالی کردن شکم روش بسیار موثری است، لازم است که پیش از انجام آن شخص به خطرات انجام این روش آگاهی داشته و تمام نکات ایمنی و احتیاطی را برای انجام آن رعایت کند.
به هم خوردن تعادل طبیعی بدن
تنقیه ممکن است باعث به هم خوردن تعادل باکتری‌های طبیعی روده و الکترولیت‌های بدن شود. تحقیقات نشان داده است که انجام تنقیه به منظور آماده سازی شخص برای انجام درمان‌های پزشکی مانند جراحی بر باکتری‌های طبیعی دستگاه گوارش اثر می‌گذارد، با این همه این اثرگذاری موقتی است.
اگر تنقیه در دو نوبت و با دو مقدار مختلف انجام شود، اثری روی تعادل میکروارگانیسم‌های طبیعی بدن نخواهد گذاشت. اختلال و عدم تعادل الکترولیت‌ها هم در انواع مختلفی از تنقیه مانند تنقیه با مقدار زیادی کف صابون و روش‌های حاوی مواد معدنی دیده شده است.
برای مثال گزارش‌ها حاکی از این است که تنقیه با نمک اپسوم یا نمک حمام یا منیزیم سولفات (Epsom salt) به دلیل اوردوز ناشی از منیزیم حتی باعث مرگ شده است.
یک مورد دیگر از مرگ مردان مسن‌تر که دوبار تنقیه با سدیم فسفات را انجام داده‌اند، حکایت دارد. در این موارد اختلال شدید مقدار الکترولیت‌ها در بدن منجر به مرگ شده است.
از طرفی دیگر استفاده‌ی بیش از حد از تنقیه برای خالی کردن روده باعث از دست رفتن آب بدن شدید شده که می‌تواند کشنده باشد.
آسیب رساندن محلول‌های تنقیه به روده
آبلیمو، سرکه سیب و قهوه بسیار اسیدی بوده و شواهد علمی برای موثر بودن و یا بی خطر بودن استفاده از آنها در تنقیه بسیار کم است.
از طرفی دیگر شواهد حاکی از این است که ساختار اسیدی این مواد منجر به آسیب روده، سوختگی مقعد، التهاب، عفونت و حتی مرگ می‌شود.
طبق گزارش‌ها التهاب روده، اسهال خونی، استفراغ و مشکلات بلند مدت در کودکانی که با هیدروژن پر اکسید اسیدی تنقیه شده‌اند، دیده شده است.
علاوه بر این استفاده از گیاهان دارویی برای تنقیه در برخی افراد منجر به خونریزی داخلی روده می‌شود. در این موارد باید پیوند خون انجام شده و بخشی از روده از بدن خارج شود.
خطر عفونت و آسیب بر اثر وسایل آلوده و یا استفاده‌ی نادرست از آنها
اگر قصد انجام تنقیه در منزل را دارید، پیش از انجام کار از تمیز بودن و استریل بودن آنها مطمئن شوید. استریل بودن وسایل هرگونه میکروب را از روی وسایل پاک می‌کند.
از طرفی دیگر استفاده نادرست از ابزار تنقیه موجب آسیب فیزیکی به مقعد، راست روده و کولون می‌شود. و اجرای مکرر تنقیه می‌تواند به سوراخ شدن روده منجر شود که فرد را در معرض خطر عفونت اندامهای داخلی قرار خواهد داد.
کیت‌های استریل تنقیه که شامل یک کیسه، لوله، محلول و گاهی اوقات یک لامپ است در داروخانه‌ها موجود است. طرز استفاده کیت روی آن نوشته شده و لازم است که پیش از استفاده به دقت خوانده شود
↑در چه مواردی نباید تنقیه انجام شود؟
تنقیه تنها باید در موارد درمانی انجام شود. حتماً کیت تنقیه باید از داروخانه‌های مجاز تهیه شود و استفاده از کیت‌های دست ساز خانگی توصیه نمی‌شود.
نباید از این روش به صورت مداوم برای درمان یبوست استفاده کرد، چرا که ممکن است خطراتی برای سلامتی شخص به دنبال داشته باشد. حتی امکان وابستگی بدن به تنقیه برای دفع مدفوع و ضعیف شدن ماهیچه‌های روده به مرور زمان وجود دارد.
به مرور زمان دیگر بدن قادر به دفع مدفوع به صورت طبیعی نخواهد بود و در برخی موارد تنقیه باعث بی اختیاری در دفع خواهد شد.
اگر شخص مکرراً به یبوست مبتلا می‌شود، باید به پزشک مراجعه کرده و دلایل بروز آن بررسی شود. پزشک توصیه‌هایی در مورد تغییر سبک زندگی و یا نوع تغذیه به شخص خواهد کرد.
افرادی که به دلیل بیماری‌هایی مانند سرطان خون دارای سیستم ایمنی در معرض خطر هستند، نباید از این روش استفاده کنند. چرا که احتمال ورود باکتری‌ها به بدن وجود دارد و این افراد به دلیل ضعف سیستم ایمنی به صورت کامل قادر به مبارزه با عفونت‌ها نیستند.
افراد مبتلا به افتادگی راست روده (rectal prolapse) که در آن پایین‌ترین بخش روده از بدن بیرون افتاده است، نباید از تنقیه استفاده کنند. اگر فرد به بواسیرمبتلا است برای جلوگیری از افزایش احساس ناراحتی باید بسیار مراقب باشد.
اگر فردی به تازگی جراحی روده بزرگ انجام داده و یا دچار انسداد روده بوده است، باید از انجام تنقیه پرهیز کند، چرا که در این شرایط امکان سوراخ شدن لوله گوارشی وجود دارد.
استفاده از تنقیه پیش از زایمان امروزه دیگر یک توصیه استاندارد نیست. این فرایند روشی تهاجمی بوده و به زن در طی زایمان کمک نخواهد کرد.
↑موارد جایگزین تنقیه
اگر قصد دارید از تنقیه برای خالی کردن و تمیز کردن سیستم گوارشی خود استفاده کنید، بهتر است بدانید که راه‌های کم خطرتری هم موجود است که شامل:
- نوشیدن قهوه کافئین دار که به عنوان تحریک کننده‌ی دفع مدفوع شناخته شده است.
- به اندازه‌ی کافی آب نوشیدن و هیدراته باقی نگاه داشتن بدن
- انجام ورزش‌های روزانه مانند پیاده روی، دویدن، دوچرخه سواری و ایروبیک
- مصرف داروهای ملین مانند منیزیم
- خوردن بیش‌تر مواد حاوی فیبر مانند میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات کامل، خشکبار و آجیل‌ها و دانه‌های خوراکی
اگر از یبوست مزمن و شدید رنج می‌برید، حتماً پیش از انجام تنقیه با پزشک مشورت کنید. پزشک با بررسی عوامل مختلف تصمیم می‌گیرد که آیا این روش درمانی برای فرد مناسب و بی خطر است یا خیر.
↑پژوهش‌ها درباره‌ی تنقیه چه می‌گویند؟
تنقیه در میان جوامع مختلف طرفدارانی دارد و از آن به عنوان یک روش تمیز کننده و تخلیه کننده‌ی موثر روده بزرگ یاد می‌شود.
در پزشکی غربی اما هنوز اتفاق نظری در مورد موثر بودن انجام مداوم تنقیه وجود ندارد. در مورد موثر بودن انجام مداوم و طولانی مدت تنقیه تاکنون پژوهش‌ها به نتیجه نرسیده است.
تا زمانی که فرد از وسایل استریل استفاده کند و همه مراحل کار را طبق دستورالعمل و دقیق انجام دهد، تنقیه آسیب رسان نخواهد بود. اما توجه داشته باشید که انجام تنقیه همان‌گونه که گفته شد، خطراتی را هم به دنبال دارد.
سخن پایانی
تنقیه برای رهایی از یبوست آزار دهنده و تمیز کردن بخش انتهایی روده از مدفوع استفاده می‌شود. محلول‌های آبی و یا محلول‌هایی بر پایه‌ی چربی از طریق بخش انتهایی روده بزرگ به داخل بدن تزریق شده تا باعث خروج مدفوع جمع شده در این ناحیه شود.
تنقیه ملایم با آب یا محلول‌های نمکی کمترین خطر را به دنبال دارد، اما با این حال پیش از انجام این روش باید با پزشک مشورت کرد. برای اینکه تنقیه بدون عوارض انجام شود و خطری سلامت فرد را تهدید نکند باید با استفاده از وسایل استریل و استاندارد آن را انجام داد.
برخی از افراد برای پیشگیری از یبوست به صورت مکرر تنقیه را انجام می‌دهند که البته شواهد علمی کافی برای اثبات این باور وجود ندارد. روش‌های جایگزین تنقیه، بسیار کم خطر تر بوده و در بسیاری از موارد گزینه و انتخاب بهتری هستند.
شما می‌توانید سوالاتتان را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ داده شود.
فایده و خواص تنقیه:
- دفع باقیمانده مواد زاید موجود در روده ها
- درمان یبوست مقاوم
- شستشوی روده
- درمان اسهال مقاوم
- درمان کولیت و درد پیچشی روده ها
- بند آوردن خونریزی روده ها بوسیله تزریق مواد بندآورنده خون از طریق مقعد
- تسکین درد کلیه و مثانه و زخم آنها مثل نفریت در کلیه ها و سیستیت در مثانه
- کشانیدن مواد زائد از اندامهای اصلی بالایی مثل قلب یا کبد یا کلیه به طرف پائین بدن
ویژگی های پوآر تنقیه:
- پوآر مقعدی سرکاچویی
- حجم: 200 میلی لیتر
- دارای سری کاچویی سرگرد برای استفاده آسان
- جنس مخزن از پلاستیک نرم برای پمپ کردن راحت تر
- مناسب استفاده در درمان درد پیچشی در روده ها، کولیت، اسهال و یبوست شدید
- مناسب جهت تسکین درد کلیه و مثانه
- استفاده آسان
- ساخت کشور ایران
کاربرد پوار تنقیه:
- عمل شستشوی روده معمولاً برای تمیز کردن انتهای روده از مدفوع، پیش از رابطهٔ جنسی است. اما می‌توان از آن برای اجابت مزاج آسان تر برای مبتلایان به یبوست نیز استفاده نمود.
- برای بند آوردن خونریزی روده ها بوسیله تزریق مواد بند آورنده خون از طریق مقعد و تسکین درد کلیه و مثانه و زخم آنها مثل نفریت در کلیه ها و سیستیت در مثانه و حتی برای کشانیدن مواد زائد از اندامهای اصلی بالایی مثل قلب یا کبد یا کلیه به طرف پائین بدن نیز کاربرد دارد.
روش تنقیه:
روش اماله یا تنقیه و یا حقنه بدین صورت است که بیمار باید طوری بخوابد که سینه اش بر روی زمین قرار گیرد و دست ها و پاهایش (مانند شتری که بر زمین زانو می زند) خم می شود.
بوعلی در این باره می گوید: در هر حال اگر بیمار بر سینه و دست و پا بخوابد، حقنه بهتر به پیچ و خم و لایه های روده راه می یابد. (منظور وی مواد حقنه است) سپس پوار را وارد مقعد بیمار می کنند به گونه ای که در روده ها به بن بستی نرسد و به قدری داخل شود از روده ی مستقیم (راست روده) عبور نکند، آنگاه روده های او را با آب نمک ولرم و با فشار ملایم طوری شستشو می دهند که فشار آب و شدت آن مواد حقنه را به دور دستها و بالاتر از جایی که باید برسد، وارد نکند و همچنین فشار آب به قدری کم نباشد که به جای لازم نرسد. این کار باعث شستشو و کنده شدن مواد زائد و رسوب کننده می شود.
استفاده از آب نمک ولرم یک روش عمومی است ولی در برخی بیماریهای خاص، بسته به نوع بیماری، از روغن و یا مواد دارویی مخصوص استفاده می کنند و آنها را به همراه فشار آب وارد بدن بیمار می کنند و روده ها را شستشو می دهند.
پس از انجام این عمل، بهتر است که بیمار مدتی بر روی پشت خود استراحت کند.