اگر سریال میکی موس را به یاد داشته باشید، آنِت فونیچلو با اختلاف بسیار زیاد معروف ترین شخصیت سریال «میکی موس کلاب» است. البته بعد از آنکه گوش های میکی موس را از سرش برداشت، در چند فیلم دیگر در کنار فرانکی آوالون نقش آفرینی کرد که این فیلم ها اکثراً در کنار دریا ساخته می شدند. در سال 1987 در حین ساخت فیلم «بازگشت به ساحل» آنت اولین علائم ابتلا به ام اس را در خود مشاهده کرد. در سال 1992 رسماً اعلام کرد به این بیماری دچار است و از بازیگری کنار رفت. در سال 1993 صندوق اختلالات عصبی آنت فونیچلو را در بنیاد جامعه کالیفرنیا به راه انداخت تا برای پژوهش روی بیماری اسکلروز چندگانه سرمایه جذب کند.
احتمالا حدس زده باشید که بحث مقاله راجع به کدام بیماری است. احتمالا شنیده باشید در اطرافیان یا آشناسان شما فردی مبتلا به ام اس است یا علائم ام اس در او مشاهده شده است.
سوال این است: ام اس چیست؟ چه کسانی در معرض ابتلا به آن قرار دارند؟ علائم ام اس چیست؟ راه های بهبود آن چیست؟
ام اس چیست؟
.
مولتیپل اسکلروز(MS) نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه، به بافت های طبیعی و سالم بدن حمله کرده و آنها را نابود می کند (سیستم ایمنی بدن به طور طبیعی مواد خارجی مانند باکتری ها را هدف قرار داده و به آنها حمله می کند.) در بیماری ام اس (MS) سیستم ایمنی به اشتباه به مغز و نخاع که دو جزء از سیستم عصبی مرکزی هستند حمله می کند. دیگر بیماری های خود ایمنی عبارتند از بیماری لوپوس و آرتریت روماتوئید.
سیستم عصبی مرکزی از عصب هایی تشکیل شده است که این اعصاب نقش پیام رسان را در بدن بازی می کنند. هر عصب توسط یک ماده ی چرب که به آن “میلین” گفته می شود پوشانده شده که این ماده مانند یک عایق عمل کرده و به انتقال پالس های عصبی (یا همان پیام هایی که بین مغز و سایر اعضای بدن رد و بدل می شود) کمک می کند. این پیام ها حرکت عضلات را مثلا در هنگام راه رفتن و یا حرف زدن کنترل می کنند.
.
MS در زنان
ام اس در زنان اغلب سه برابر بیشتر در مردان اتفاق می افتد. این بیماری به خصوص پس از دوران یائستگی در زنان بروز می کند. این امر نشان می دهد هورمون ها نقش مهمی در پیشرفت این بیماری دارند.
.
MS در مردان
ام اس در مردان، معمولا در بازه ی بین 30 تا 40 سال رخ می دهد. زمانی که سطح هورمون تستوسترون در آن ها شروع به کاهش می کند. ام اس 4 نوع است، نوع اولیه ی این بیماری در مردان نسبت به زنان شایع است.
.
علائم پیدا و پنهان ام اس
.
آسیب های عصبی که ممکن است در اثر ام اس در بدن رخ دهد، به انواع مختلفی تقسیم می شود. برخی از این علائم، ظاهری بوده و کاملا مشهود است. مانند اختلال در راه رفتن و حفظ تعادل، بی حسی و گزگز در دست و پا، احساس گرمای بیش از حد می باشد.
برخی علائم اما در ظاهر فرد ممکن است بروز نکند. مانند اختلال در مثانه و روده، درد، اسپاتیک، مشکلات فکری و اختلال در تمرکز، خستگی مفرط و اختلال در گفتار، خارش پوست و… می باشد.
.
دلایل بروز ام اس چیست؟
.
دلیل بروز ام اس، هنوز ناشناخته است. هنوز هیچ کس به طور دقیق نمی داند علت اولیه و اصلی بروز ام اس در چیست. اما تحقیقات نشان داده برخی عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز این بیماری نقش دارد. عده ای معتقند این حمله هایی که در اثر بیماری خودایمنی اتفاق می افتد، به علت عفونت های ویروسی است و برخی نیز عقیده دارند در اثر کمبود ویتامین D رخ می دهد. میزان ویتامین D مورد نیاز بدن به خصوص در خانم های ایرانی، بسیار کم است. کشیدن سیگار نیز خطر ابتلا به حمله های خودایمنی را بیشتر می کند.
.
.
چه کسانی به ام اس مبتلا می شوند؟
.
معمولا در افرادی که مبتلا به ام اس هستند، دلیل مشخصی از علت ابتلا وجود ندارد. حتی اگر فردی در خانواده یا فامیل مبتلا به ام اس باشد، تنها 20 درصد احتمال ابتلا برای شما وجود دارد. درنتیجه اگرچه ژنتیک می تواند یکی از دلایل ام اس باشد، اما همچنان از فاکتورهای ابتلا به ام اس محسوب نمی شود.
دلیل اصلی بیماری ام اس شناخته‌شده نیست، ولی تصور می‌شود که این بیماری، یکی از بیماری های خودایمنی است. یعنی سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین حمله می‌کند، زیرا تصور می‌کند که غلاف میلین جسمی خارجی و نامطلوب است؛ درست همان‌طور که به ویروس‌ها یا باکتری‌ها حمله می‌کند.
عوامل خطرساز بیماری ام اس عبارت است از:
سن: احتمال تشخیص بیماری بین ۲۰ و ۵۰ سالگی بیشتر است.
جنسیت: زنان بیشتر از مردان به بیماری ام اس دچار می‌شوند.
قومیت: این بیماری در میان اروپایی‌تبارها رایج‌تر است.
عوامل ژنتیکی: زمینه‌ی ابتلا به این بیماری از طریق ژن‌ها انتقال می‌یابد.
میزان شیوع بیماری ام اس در میان مردمی که دورتر از خط استوا زندگی می‌کنند بیشتر است. این مسئله نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند بر احتمال ابتلا به بیماری ام اس اثر بگذارد.
سایر عواملی که به بیماری ام اس ارتباط داده شده‌اند، ولی پژوهش‌ها، ارتباط آن ها با ام اس را تأیید نکرده‌اند، عبارت‌اند از:
قرار گرفتن در معرض مواد سمّی: این مواد شامل فلزات سنگین یا حلال‌ها است.
عفونت: ویروس‌هایی مانند اپشتین بار (Epstein-Barr) یا مونو نوکلئوز (mononucleosis) و واریسلا زوستر (varicella zoster) می‌توانند موجب بیماری ام اس شوند.
نمک: مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۳ نشان داد که مصرف زیاد نمک در رژیم غذایی موجب واکنش خودایمنی در بدن می‌شود.
در نظریه‌های قبلی، قرار گرفتن در معرض بیماری دیستمپر در سگ‌ها (canine distemper، بیماری‌ای ویروسی كه عمدتا بر ریه، روده و سیستم عصبی سگ تأثیر می‌گذارد)، آسیب فیزیکی یا آسپارتام (از شیرین‌کننده‌های مصنوعی) نیز از عوامل خطر درنظر گرفته می‌شد، ولی هیچ شواهدی برای تأیید اثر این عوامل وجود ندارد.
بعید است که فقط یک عامل موجب ابتلا به بیماری ام اس شود و احتمالا این بیماری توسط چندین عامل ایجاد می‌شود.
.
انواع بیماری ام اس
.
۱. سندروم ایزوله‌ی بالینی (Clinically isolated syndrome، CIS)
حمله‌ای است واحد که برای اولین بار اتفاق می‌افتد و علائم آن (مانند بی‌حسی، تاری دید و غیره) باید دست‌کم ۲۴ ساعت ادامه داشته باشد تا احتمال بروز این بیماری در فرد بررسی شود.
۲. ام اس عودکننده- فروکش‌کننده (Relapse-remitting MS، RRMS)
این حالت شایع‌ترین شکل بیماری ام اس است و حدود ۸۵٪ از بیماران به این نوع ام اس مبتلا هستند. این نوع ام اس با بروز علائم جدید یا تشدید علائم بیماری همراه است.
۳. ام اس پیشروندهی اولیه (Primary progressive MS، PPMS)
علائم بیماری به‌تدریج بدتر می‌شود و عود کردن یا بهبودی‌های اولیه وجود ندارد. حدود ۱۵٪ از مبتلایان، با این نوع ام اس دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
۴. ام اس پیشروندهی ثانویه (Secondary progressive MS، SPMS)
در این نوع ام اس پس از بروز مراحل مختلف بیماری یا عود و بهبودی اولیه، بیماری به‌طور پیوسته و یک‌نواخت پیشرفت می‌کند.
.
روش درمان بیماری ام اس چگونه است؟
.
هیچ درمانی برای بیماری ام اس وجود ندارد، بنابراین روش‌های درمانی بر فرونشاندن پاسخ خودایمنی و مدیریت علائم بیماری تمرکز دارند.
۱. داروها
چند داروی اصلاح‌کننده‌ی بیماری برای حالت‌های عودکننده‌ی ام اس تأیید شده‌اند:
کورتیکواستروئیدها: این داروها معمولا برای بیماری ام اس تجویز می‌شوند. کورتیکواستروئیدها باعث کاهش التهاب می‌شوند و سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کنند. این داروها اغلب، بروز ناگهانی حاد و بحرانی نشانه‌ها در انواع خاصی از ام اس را درمان می‌کنند.
اینترفرون بتا ۱آ یا ۱بی (Interferon Beta 1a or 1b): این داروها پیشرفت علائم بیماری را کند می‌کنند. ولی در استفاده از آنها باید دقت کنید، چون می‌توانند به کبد آسیب برسانند. به‌علاوه مطالعه‌ی داده‌های ۸۶۸ بیمار نشان داد که اینترفرون بتا به جلوگیری از ناتوانی در بلندمدت کمکی نمی‌کند.
کوپاکسون (Copaxone) (گلاتیرامر، Glatiramer): این دارو برای جلوگیری از حمله‌ی سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین استفاده می‌شود. کوپاکسون یک بار در روز تزریق می‌شود. سرخ شدن و تنگی نفس از عوارضی است که ممکن است پس از تزریق این دارو ایجاد شود.
تایسابری (Tysabri) (ناتالیزوماب، Natalizumab): از این دارو برای بیمارانی استفاده می‌شود که یا نمی‌توانند درمان‌های دیگر را تحمل کنند یا درمان‌های دیگر برای آنها مفید نبوده است. این دارو ریسک ابتلا به لکوآنسفالوپاتی چندکانونی (multifocal leukoencephalopathy) را (که عفونت مغزی کشنده‌ای است) افزایش می‌دهد.
میتوکسانترون (Mitoxantrone) (یا نووانترون، Novantrone): معمولا فقط در مراحل آخر از این داروی سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی بدن استفاده می‌شود. این دارو می‌تواند به قلب آسیب برساند، ولی اگر علائم بیماری ام اس به‌سرعت در حال بدتر شدن باشد، استفاده از این دارو به کند کردن پیشرفت ناتوانی در فرد کمک می‌کند.
عصاره‌ی کانابیس (Cannabis): مطالعات نشان داده است که عصاره‌ی کانابیس به کاهش بی خوابی، درد و سختی عضلات کمک می‌کند.
اوباگیو(Aubagio)(تریفلونومید،teriflunomide): بزرگ‌سالانی که دچار اشکال عودکننده‌ی بیماری ام اس هستند، باید یک بار در روز قرص اوباگیو مصرف کنند.
۲. توان‌بخشی
در کنار داروهای شیمیایی که افارد مبتلا به ام اس مصرف می کنند، حرکت هایی وجود دارد که به آن ها کمک می کند عضلات شان به حرکت دربیاید و از این طریق از ضعیف شدن بافت ها جلوگیری به عمل آید. این حرکات را در خانه یا مرکز فیزیوتراپی توسط فرد متخصص انجام می گیرد.
فیزیوتراپی: هدف از فیزیوتراپی ایجاد مهارت‌های حفظ و بازگرداندن حداکثر حرکت و توانایی‌های عملکردی افراد است.
کاردرمانی (Occupational therapy): استفاده‌ی درمانی از کار، مراقبت از خود و فعالیت‌های منعطفی برای افزایش پیشرفت و جلوگیری از ناتوانی.
بلع و گفتار درمانی: یک درمانگر گفتار و زبان، آموزش‌های ویژه‌ای را به فرد مبتلا می‌دهد.
توان‌بخشی شناختی: به بیمار کمک می‌کند تا مشکلات خاصی در تفکر و ادراک را مدیریت کند.
توان‌بخشی حرفه‌ای: به افراد ناتوان کمک می‌کند که طرح‌های شغلی ایجاد کنند، مهارت‌های شغلی یاد بگیرند، شغلی برای خود بیابند و آن را حفظ کنند.
۳. تعویض پلاسما
پلاسمافرزیس (Plasmapheresis) شامل گرفتن خون از بیمار، جدا کردن پلاسمای خون و جایگزین کردن آن با پلاسمای جدید است. سپس این خون دوباره به بیمار تزریق می‌شود.
این فرایند موجب حذف آنتی‌بادی‌هایی در خون بیمار می‌شود که به بخش‌هایی از بدن بیمار حمله می‌کنند، ولی هنوز مشخص نیست که آیا این روش درمانی به بیماران ام اس نیز کمک می‌کند یا خیر، زیرا نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش‌ها در این زمینه یکسان نیست.
۴. مکمل‌های ویتامین D و امگا ۳
پژوهشگران دریافته‌اند که میان کمبود ویتامین D و بیماری ام اس رابطه‌ای وجود دارد، ولی هنوز درحال بررسی این مسئله هستند که آیا استفاده از مکمل های غذایی ویتامین D می‌تواند به درمان این بیماری کمک کند یا خیر.
گفته می‌شود که مکمل‌های اسید چرب امگا ۳ برای بیماران مبتلا به ام اس مفید است، ولی دانشمندان نروژی به این نتیجه رسیده‌اند که این ادعا درست نیست. به‌راحتی می‌توان مکمل‌های ویتامین D و امگا ۳ را تهیه و استفاده کرد، ولی بیماران نباید بدون مشورت با پزشک خود از این مکمل‌ها استفاده کنند.
۵. درمان با استفاده از اکسیژن پرفشار
درمان با استفاده از اکسیژن پرفشار (Hyperbaric oxygen therapy، HBOT) نیز به‌عنوان روش درمانی مفیدی برای بیماران مبتلا به ام اس پیشنهاد شده، ولی این ادعا هنوز اثبات نشده است.
.
