شاید چهره ی آشنای کودکانی را به خاطر بیاورید که شکافت یا بخیه موجود روی لب شان شما را به یاد واژه ی شکاف کام یا لب شکری بیندازد. شکاف کام و لب تاریخچه دیرینه دارند و از قدیم جهت ترمیم یا حل مشکلات این بیماران تلاش‌های فراوانی انجام شد. تولد نوزادانی با این مشکل معمولاً با احساس نگرانی شدیدی برای والدین آن ها همراه است اما اگر والدین، آگاهی های مربوط به این بیماری را دانسته و مراتب درمانی را برای فرزندشان طی کنند، پی می برند که این عارضه کاملا قابل کنترل بوده و دیگر هراس و نگرانی خود را از آینده ی کودک و حضور او در اجتماع و نگرانی هایی از این دست را به فرزند خود القا نخواهند کرد. یک روانشناس بالینی در این زمینه می گوید: “لازم نیست والدین به فرزند خود بگویند که به دلیل ابتلا به شکاف لب با دیگران متفاوت هستند زیرا او خود به خود این مسئله را از رفتار والدین متوجه می‌شود”. اگر شما هم به دنبال رفع این مشکل یا آگاهی راجب این معضل هستید در ادامه مقاله با ما همراه باشید .
شکاف کام چیست
کام همان سقف دهان است که شامل دو بخش جلوئی و عقبی می‌باشد. بخش جلوئی کام استخوانی است و به آن سخت کام می‌گویند. بخش عقبی کام بیشتر عضلانی است و به آن نرم کام می‌گویند (زبان کوچک). وظیفه این بخش بستن و جدا کردن دهان و بینی در هنگام بلعیدن غذا و حرف زدن می‌باشد. حفره دهان و حفره بینی از طریق کام از هم جدا می شوند.
شکاف کام نقصی مادرزادی است که روی سقف دهان (کام) نوزاد پدید می‌آید و ممکن است تا بینی او کشیده شود. این شکاف می‌تواند در هر نقطه‌ای از کام وجود داشته باشد و معمولا با دیگر نقایص مادرزادی از جمله شکاف لب یا نقایص صورت و جمجمه ایجاد می‌شود. این شکاف ها هنگامی روی می دهند که بافت کافی برای ایجاد لب و کام وجود ندارد . پارگی یا بسته نشدن کامل لب را، لب شکری و شکاف سقف دهان را شکاف کام می گویند.
دلایل ایجاد شکافت کام چیست؟
عوامل محیطی، روانی-هیجانی، ارثی از شایع ترین عوامل ایجاد شکافت کام است. که در ادامه به تفصیل هر کدام بررسی خواهیم کرد.
- عوامل محیطی
طبق تحقیقات انجام شده، بیماری‌های عفونی مادر، اختلال هورمونال (هیپوتیروئیدیسم، دیابت و درمان با داروهای کورتونی)، داروها( مصرف داروهای آرام‌بخش، ضد تشنج و ضد صرع، احتمال وقوع شکاف لب را تا ۱۰ برابر افزایش می‌دهد)، ویتامین ها، هیپوکسی (سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری منجر به هیپوکسی در کودک شده که متعاقبا وقوع شکاف کام را افزایش می‌دهد)، از جمله عوامل موثر محیطی بر ایجاد شکاف لب و کام هستند.
- عوامل روانی
عوامل روانی و هیجانی که با ایجاد تنش‌های ضربه زننده ممکن است در اتیولوژی شکاف در انسان نقش مهمی داشته باشند از دیگر عوامل شکاف لب و کام به شمار می‌روند
- عامل ارث
بر اساس یافته‌های تحقیقات انجام شده، در ۳۳ تا ۳۶ درصد موارد، اگر کودکی با شکاف «دهانی – صورت» متولد شود، شانس ابتلا برای بچه بعدی، پنج درصد اضافه می‌شود. اگر یکی از والدین کودک، مبتلا به این شکاف باشد، شانس ابتلا برای کودک بعدی تا ۱۵ درصد بیشتر افزایش خواهد یافت.
عوارض و راه کارهای شکاف کام
مشکلات تغذیه ای:
شکاف لب مشکل چندانی در تغذیه نوزادان ایجاد نمی‌کند. اما شکاف‌هایی که در سقف دهان وجود دارد باعث می‌شود که کودک نتواند به خوبی از سینه مادر یا پستانک، شیر بمکد. برای مکیدن، نیاز است که در ناحیه دهان، خلاء ایجاد شود و شکاف‌های موجود در کام امکان ایجاد خلاء را به نوزاد نخواهد داد. در نتیجه باعث می شود نوزاد هنگام شیر خوردن، عق بزند، شیر در گلویش بیفتد و یا از بینی اش بیرون بزند. در این موارد مادر می تواند با ماساژ پستان به خروج شیر کمک کرده و یا قبل از شیردهی به وسیله ی شیر دوش ها این عمل را انجام دهد و از شیشه هایی با سر شیشه های مخصوص نوزادان دارای شکاف کام استفاده کند.در حین تغذیه بهتر است مادر با صبر و حوصله کودک خود را تغذیه کرده، به کودک لبخند بزند و با علاقه و محبت به چشمان کودک خود نگاه کند. پدر نیز باید همراه و پشتیبان مادر باشد تا وی احساس تنهایی و خستگی نکند. همچنین بعضی پزشکان استفاده از یک صفحه پلاستیکی را توصیه می‌کنند که به تغذیه راحت‌تر کودک کمک میکند. این صفحه پلاستیکی که به مسدود کننده معروف است هنگام شیر خوردن نوزاد در ناحیه سقف دهان او قرار می‌گیرد و با مسدود کردن شکاف، به راحت‌تر شیر خوردن او کمک میکند.
مشکلات شنوایی و عفونت های گوش میانی:
تمام کودکان مبتلا به شکاف کام باید بین ۳ تا ۶ ماهگی توسط متخصص گوش و حلق و بینی معاینه شوند. این کودکان، استعداد زیادی برای ابتلا به بیماری‌های گوش میانی دارند. در این کودکان، مایع گوش میانی دچار اختلال می‌شود و به دنبال آن نواقص شنوایی، عفونت‌ها، تب و گوش‌درد، شایع است. البته این مشکلات قابل درمان‌اند و دائمی نخواهد بود، اما باید به موقع به آن رسیدگی شود تا کودک دچار عوارض بعدی نشود.
مشکلات تکلم:
تنها در گروهی از مبتلایان به شکاف کام ممکن است مشکلات کلامی اتفاق بیفتد. این کودکان ممکن است دیرتر حرف بزنند و یا تو دماغی صحبت کنند، اما با ترمیم شکاف کام این مشکلات برطرف خواهد شد. نوزادان شکاف کام، با چند دوره گفتار درمانی به راحتی می توانند تکلم کنند.
ناهنجاری های دندانی و فکی:
ناهنجاری‌های دندانی در این بیماران شیوع بالاتر از افراد عادی دارد. شکاف کامل لب به داخل سوراخ بینی گسترش می‌یابد و استخوان آلویول را درگیر میکند و تعداد دندان‌ها را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. گاهی اوقات نداشتن بعضی از جوانه‌های دندانی و یا داشتن دندان‌های اضافی مشاهده می‌شود. میزان ابتلا به داشتن دندان‌هایی با سایز کوچک در ناحیه شکاف در افراد مبتلا بالاتر است. از آنجایی که دندان های این گونه بیماران در مسیر مناسب نمی رویند و فک بالا دچار کاهش رشد می باشند، مراقبت های دهانی و جلو آوردن فک بالا در کودکان مبتلا به شکاف لب و کام باید زیر نظر ارتودنتیست باشد. متخصص ارتودنسی دندان ها را ردیف می کند و فک بالا را به سمت جلو هدایت می نماید و هر فاصله ای که به دلیل وجود شکاف در این بیماران وجود دارد باید به طور مناسب بسته شود و در صورت نیاز فضای دندان غایب می تواند توسط ایمپلنت پر گردد. درمان ارتودنسی این بیماران با دستگاه های متحرک و ثابت ارتودنسی انجام می شود.
مشکلات روحی روانی:
تولد این نوزادان، پدر و مادر را دچار مشکل روحی احساس گناه ونگرانی از وضعیت آینده کودک می کند. آن ها با درک احساسات و رفتارهای اطرافیان و به دلیل بدشکلی ظاهری و گاهی اشکال در گفتار، دچارعدم اعتماد بنفس و مشکلات روحی می گردند.
در مجموع برای بهبود وضعیت و درمان کودکان مبتلا به شکاف، تیمی پزشکی متشکل از پزشک اطفال، جراح پلاستیک، دندان‌پزشک، گوش و حلق و بینی، گفتار درمانی، شنوایی سنج و روانشناس فعالیت خواهد کرد. والدین باید با کودک مبتلا به شکاف لب و کام مانند یک کودک عادی رفتار کنند. این نوزادان همانند دیگر نوزدان نیازمند مراقبت و توجه اند. اگر والدین اجازه ندهند کودک وارد اجتماع شود، کودک مهارت های زندگی و حرکتی را فرا نمی گیرد. از سوی دیگر برخی والدین، بین فرزند مبتلا به شکاف لب و کام و دیگر فرزندان خود تفاوت قائل می‌شوند و بیش از اندازه از آن‌ها حمایت می‌کنند در حالی که این کودکان فقط برای تلفظ کلمات در روند گفتار درمانی نیاز به حمایت دارند. نگاه ها و حر ف های اطرافیان نیز پس از والدین، در روحیه و حس اعتماد به نفس این کودکان نقش بسیار مهمی دارد. شکاف ها با جراحی بر طرف شده که معمولا در سنین ۱۲-۱۸ ماهگی انجام می گیرد. شکاف لب اغلب به یک عمل جراحی ترمیمی نیاز دارد به ویژه اگر یک طرفه باشد. در طی این عمل جراح یک برش دوطرف شکاف ایجاد می کند که از لب تا سوراخ بینی امتداد دارد و سپس دو طرف به همدیگر بخیه می شود.