شب ادراری در کودکان و نوجوانان به صورت غیرارادی اتفاق می‌افتد و فرد در توانایی کنترل مثانه خود دچار مشکل می‌شود. در واقع این مسئله زمانی بروز می‌کند که مثانه فرد در طول خواب آنقدر پر می‌شود که ظرفیت آن تکمیل شده و ادرار اضافی را به شکلی غیرارادی خارج می‌کند. معمولا شب ادراری در کودکان تا سن 5 سالگی طبیعی است اما پس از آن می‌تواند ناشی از مشکلات جسمی و روانی باشد که عوارض متعددی از جمله کاهش اعتماد به نفس را به وجود می‌آورد. البته جای نگرانی نیست چرا که روش‌های درمانی خانگی و پزشکی برای این مشکل وجود دارد. در ادامه به بررسی بیشتر این موضوع خواهیم پرداخت پس با ما همراه باشید.
شب ادراری چیست؟
شب ادراری یا بی‌اختیاری ادرار به معنی خروج غیرارادی ادرار در طول خواب است. در واقع در سنی که معمولاً هم سن و سالان بیمار می‌توانند خود را کنترل کنند، شخص به طور غیرارادی در هنگام خواب ادرار می‌کند. چون ادرارکردن در کودکان به طور غیرارادی صورت می‌گیرد و از همین روی، شب ادراری کودکان تلقی می‌شود.
با توجه به مراحل رشد اگر کودک بالای 5 سال، 2 بار در هفته و به مدت 3 ماه شب ادراری داشته باشد می‌توان گفت فرد مذکور به عارضه شب ادراری مبتلا شده است. شب ادراری یک عارضه نسبتا شایع در کودکان است که با افزایش سن کودک، شیوع آن کمتر می‌شود. همچنین باید بدانید که شب ادراری در پسران شایع تر است.
انواع شب ادراری کودکان
بی اختیاری ادرار دو نوع است.
- اولیه: بی اختیاری در کودکی که هرگز به کنترل ادرار دست نیافته است.
- ثانویه: بی اختیاری در کودکی که حداقل ۶ ماه ادرار خود را کنترل کرده است.
عوامل موثر در شب ادراری کودکان
عواملی که در ایجاد شب ادراری می‌توانند نقش داشته باشند شامل موارد زیر هستند.
- کوچک بودن حجم مثانه
- ضعیف بودن اعصاب کنترلی مثانه
- تولید هورمون ضد ادراری ناکافی در طی شب
- عفونت ادراری که علائم آن شامل سوزش و تکرر ادرار، ادرار قرمز رنگ و درد موقع ادرار کردن است.
- وجود خواهر و برادر که گاهی به‌عنوان رقیب موجب کم توجهی می‌شود.
- شروع مدرسه
- کودکان طلاق
- تغییر محیط خواب و زندگی
- سابقه خانوادگی و جنبه ارثی
- خواب بسیار عمیق از عوامل موثر در شب ادراری کودکان
- رژیم غذایی مانند مصرف کافئین و شکلات
- تاخیر رشدی دستگاه عصبی
- عوامل روانی، اجتماعی یا محیطی
- حملات وقفه تنفسی
- وجود لوزه و آدنوئید (لوزۀ سوم) بزرگ
- عفونت‌های سینوس و گوش میانی
دیگر عواملی که می‌تواند منجر به بروز شب ادراری در کودکان شود
- ژنتیک – اگر یکی از والدین بعد از 5 سالگی مشکل شب ادراری را تجربه کرده باشد، تا 40 درصد احتمال دارد که فرزندش هم به این مشکل دچار شود. احتمال ابتلای کودک زمانی که هر دو والدین مشکل شب اداری را گذرانده باشند به 70 درصد می‌رسد.
- استرس – استرس یکی از رایج‌ترین علت‌های بروز شب ادراری ثانویه است. به کودک زمانی که به مدرسه جدید و یا خانه جدید می‌رود، یکی از والدین خود را به دلیل جدایی و یا مرگ از دست می‌دهد و یا با تراژدی مواجه می‌شود، استرس زیادی وارد می‌شود. این حجم از استرس در کودکان منجر به شب ادراری خواهد شد. معمولاً درمان و کنترل استرس منجر به توقف شب ادراری خواهد شد.
- خواب عمیق – همان‌گونه که خواب عمیق یکی از نشانه‌های رشد و تکامل صحیح است، کم شدن کیفیت و مقدار خواب هم در این دوره زمانی رخ می‌دهد. این موضوع در سن بلوغ و در طی سال‌های دبیرستان میان نوجوانان بسیار شایع است.
- وقفه تنفسی در خواب و خر و پف – در موارد نادر اگر کودک به وقفه خواب تنفسی و یا خر و پف مبتلا باشد، شب ادراری را هم تجربه خواهد کرد. در کودکانی که این مشکل را دارند، راه تنفسی مسدود شده و نفس کشیدن در هنگام خواب متوقف خواهد شد. این موضوع تعادل شیمیایی در مغز را هم تغییر داده و بروز شب ادراری را تحریک می‌کند.
- یبوست – مثانه و روده در فاصله نزدیکی از هم قرار دارند. اگر فرد به یبوست مبتلا باشد، محتویات شکم به مثانه فشار وارد کرده و باعث می‌شود که کودک کنترلی روی مثانه‌ی خود نداشته باشد. در این موارد درمان یبوست اولین قدم برای درمان شب ادراری است.
- بیماری مثانه و یا بیماری کلیوی – اگر کودک در شب و روز کنترلی روی مثانه‌ی خود نداشته باشد و یا در هنگام دفع ادرار احساس سوزش داشته باشد، علائم وجود بیماری‌های کلیوی و مثانه را نشان می‌دهد و باید آن‌ها را درمان کرد.
- بیماری‌های عصبی – برخی اوقات مشکلاتی در طناب نخاعی منجر به شب ادراری خواهد شد. اگر کودک علائمی همچون بی حسی، مور مور شدن پاها و دیگر مشکلات نخاعی داشته باشد، باید در نظر گرفته شود. با این همه در موارد نادر این بیماری‌ها باعث شب ادراری می‌شود.
- دیگر بیماری‌ها – در موارد نادر دیگر بیماری‌ها همچون دیابت به شب ادراری در کودکان منجر می‌شود. برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهد که کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی به دلیل وجود تفاوت‌هایی در مواد شیمیایی مغز احتمال زیادی وجود دارد که شب ادراری را تجربه کنند . برخی از داروها هم احتمال بروز این مشکل را افزایش می‌دهند.
↑اثر روانی و احساسی شب ادراری در کودکان
شب ادراری ممکن است اثرات روانی زیادی روی کودک و خانواده داشته باشد. حس شرمندگی، نداشتن اعتماد به نفس و اضطراب از جمله اثرات شب ادراری روی کودک هستند. از طرفی دیگر این مشکل بر روابط کودک با همسالان، کیفیت زندگی و برنامه‌ی درسی او تاثیر گذار خواهد بود.
کودکان در این سن از بودن در کنار همسالان خود لذت می‌برند و دوست دارند که شب را در کنار آن‌ها سپری کنند، بسیاری از کودکانی که این مشکل را دارند، از گذراندن شب در کنار همسالان خود بیرون از خانه خودداری می‌کنند.
خواهر یا برادر فرد مبتلا مجبور به خوابیدن در اتاق خواب مجزا هستند و یا هر بار با زنگ هشدار و یا صدای پدر و مادر برای بیدار کردن بیمار، از خواب بیدار می‌شوند. اعضای خانواده باید وقت زیادی را صرف تمیزکردن و شستن لباس‌های کثیف کنند.
فراموش نکنید که شب ادراری تقصیر کودک نبوده و کودک کنترلی روی آن ندارد. اعضای خانواده نباید شرمنده بوده و کودک را به خاطر آن تنبیه کنند. با پزشک مشورت کرده و برای رفع مشکل تلاش کنید.
علائم شب ادراری کودکان
در برخی کودکان تنها علائم شب ادراری، تکرر ادرار در شب است و در واقع آن‌ها هیچ نشانه‌ای جز خیس کردن مکان خواب خود نشان نمی‌دهند. با این حال مابقی نشانه‌ها می‌تواند ناشی از مشکلات جسمی یا اخلال در سیستم عصبی باشد. در صورت مشاهده علائم زیر به متخصص مراجعه فرمایید.
– سوزش ادرار و عدم توانایی فرد در کنترل خود
– وجود خون در ادرار کودک
– ادرار صورتی رنگ یا ادراری که به صورت کف آلود باشد
– خیس شدن مداوم فرد در طول روز
– فشار بیش از حد یا چکیدن ادرار
عوارض شب ادراری
احساس گناه و شرمندگی در محیط خانواده و فامیل، عدم حضور فعال در اجتماع و شرکت در اردوهای مدرسه به دلیل کاهش اعتماد به نفس، بروز سوختگی در دستگاه تناسلی و کشاله ران به علت عدم امکان شستشوی به موقع و باقی ماندن ادرار به مدت طولانی در ناحیه همگی از عوارض‌های شب ادراری کودکان است. مشاوره کودک به والدین و کودک این امکان را می‌دهد تا با عوارض این بیماری کنار بیایند.
شب ادراری کودکان تا چه سنی طبیعی است؟
شب ادراری در هر سنی ممکن است اتفاق بی‌افتد اما در دوران کودکی شایع‌تر است. این مشکل قبل از سن 5 سالگی می‌تواند طبیعی باشد. شب ادراری کودکان با افزایش سن کودک، متوقف می‌شود. اما در برخی موارد علت شب ادراری باید مورد بررسی قرار گیرد و درمان شود. در اکثر مواقع در دختران تا 6 سالگی و در پسران تا 7 سالگی از بین می‌رود. همچنین شب ادراری در 95 درصد کودکان تا 10 سالگی قطع می‌شود.
آیا شب ادراری کودکان قابل درمان است؟
اگر کودک شما از شب ادراری رنج می‌برد به توصیه‌های زیر عمل کنید.
– مراجعه به پزشک متخصص ارولوژی برای انجام معاینات جسمی و انجام آزمایش‌های پزشکی.
– مراجعه به روان پزشک یا روانشناس کودک جهت بررسی عوامل موثر و در صورت لزوم مداخله در استرس، تنش‌ها و ترس‌ها که ممکن است عامل ایجاد شب ادراری بوده باشند.
– استفاده از تشک هشداردهنده (زنگ دار) برای بیدار شدن کودک هنگام تخلیه ادرار لازم است. این تشک‌های مخصوص می‌توانند کوچکترین مقدار رطوبت را در رختخواب یا لباس زیر کودکتان تشخیص داده و قبل از اینکه خیلی دیر شود با صدای زنگ بلندی کودک را از خواب بیدار کنند تا به دستشویی برود.
– مراجعه به مشاور روان درمان برای استفاده از تکنیک‌های تغییر رفتار و شرطی سازی کمک زیادی به کاهش شب ادراری کودک می‌کند..
نکات تکمیلی برای درمان شب ادراری کودکان
– خوراندن مایعات زیاد مثل آب، چای، آب میوه، دوغ و… به کودک در طی روز برای افزایش حجم مثانه.
– کودک باید در طول روز مثانه را منقبض کند تا بتواند زمان بیشتری ادرار خود را نگه دارد.
– کودک را متوجه کنید که پس از شام مصرف مایعات را به حداقل برساند تا ادرار کمتری تولید شود. برای این منظور بهتر است که شام کودک بدون نمک باشد.
– برای درمان شب ادراری کودکان باید به کودک آموزش داد تا به هنگام تخلیه ادرار، مثانه را کاملا خالی کند.
– فاصله بین مراحل ادرار کردن حفظ شود. کودک نباید با فاصله کوتاهی پس از مصرف مایعات ادرار کند و این زمان باید به مرور افزایش یابد.
– رعایت رژیم غذایی خاص. در واقع کودک نباید از مواد تحریک کننده مثل ادویه جات، فلفل، سرکه، نوشیدنی‌های گازدار، نوشابه‌های دارای کافئین و افزودنی‌های خوراکی به مقدار زیاد استفاده کند.
– بیدارکردن کودک چند ساعت پس از آن که کودک خوابید تا او به دستشویی برود. این کار بهتر است ۳ ساعت پس از خواب انجام شود.
– قبل از رفتن به رختخواب، حتما کودک را به دستشویی ببرید تا مثانه‌اش را کاملا تخلیه کند.
– تعیین پاداش و تشویق برای خشک بودن تختخواب مفید است. برخی از خانواده‌ها، روزهای خشک و روزهای خیس را در تقویم یادداشت می‌کنند. برچسب‌های خنده دار و ستاره‌ها می‌توانند این تقویم را سرگرم کننده بسازند.
– فرزند خود را در تمیز کردن تختخواب و لباس‌هایش دخالت دهید.
– از سرزنش، تنبیه بدنی و توبیخ کودک به شدت اجتناب کنید.
توصیه‌هایی برای والدین کودکان مبتلا به شب ادراری
- مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی کافئین، میان وعده‌های پر نمک و نوشیدنی‌های حاوی قند زیاد را خصوصاً در هنگام غروب کاهش دهید.
- هر دو یا سه ساعت یکبار در روز و قبل از رفتن به رختخواب از کودک بخواهید که به سرویس بهداشتی برود.
- در صورت نیاز، یکبار در طول شب کودک را از خواب بیدار کنید که به دستشویی برود. اگر بیشتر از یکبار کودک را از خواب بیدار کنید، ممکن است الگوی خواب کودک مختل شود و به این ترتیب صبح روز بعد به سختی برای رفتن به مدرسه از خواب بیدار شود.
- اگر کودک شب را بیرون از خانه سپری می‌کند، لباس زیر اضافه در وسایلش قرار دهید. از کودک بخواهید که از میزبان برای رفتن به سرویس بهداشتی و یا تعویض لباس‌هایش کمک بخواهد.
↑آیا شب ادراری تا سنین بزرگسالی با کودک می‌ماند؟
شب ادراری در بسیاری از موارد به خودی خود رفع می‌شود. در بیشتر کودکان با ورود به سال‌های پایانی نوجوانی و یا حتی زودتر این مشکل برطرف می‌شود.
شب ادراری ثانویه زمانی برطرف می‌شود که علت بروز مشکل شناسایی و درمان شود. اگر شب ادراری با رسیدن کودک به این سن برطرف نشود، حتماً باید با پزشک مشورت کرد.
سوالات متداول
چه زمانی برای شب ادراری کودک خود باید به پرشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که فرد به مدت 3 ماه و در هر هفته به مدت 2 بار خودش را خیس کند حتما باید به پزشک و روانشناس مراجعه کنید تا ارزیابی‌های اولیه انجام شود و سپس مشخص گردد به مشکل فرد مربوط به جنبه جسمی یا روانی است.
بی اختیاری ادرار تا چه سنی طبیعی است؟
بی اختیاری ادرار تا سن 5 سالگی طبیعی است اما پس از آن حتما باید به متخصص مراجعه کنید.