سنگهاي کيسه صفرا وقتي تشکيل مي شوند که مايع ذخيره شده در کيسه صفرا تبديل به شکل قطعاتي از مواد جامد (شبيه سنگ سخت شده) مي گردد. در حالت طبيعي اين مايع که صفرا ناميده مي شود و براي کمک به بدن جهت هضم چربيها استفاده مي شود. صفرا در کبد ساخته مي شودد و سپس در کيسه صفرا ذخيره مي شود تا وقتي که بدن نياز به هضم چربيها پيدا کند. در اين زمان کيسه صفرا منقبض مي گردد و صفرا را با فشار به درون لوله اي به نام مجراي مشترک صفراوي که صفرا را به روده کوچک حمل مي کند، مي فرستد.
صفرا حاوي آب، کلسترول، چربي ها، نمکهاي صفراوي، پروتئين ها و بيلي روبين است. نمکهاي صفراوي با چربي ترکيب مي شوند و بيلي روبين به صفرا و مدفوع رنگ زردي مي دهد. اگر مايع صفرا حاوي ميزان زيادي کلسترول، نمکهاي صفراوي يا بيلي روبين باشد در شرايط خاصي مي تواند به شکل سنگ سخت گردد.
دو نوع سنگ صفراوجود دارد، سنگهاي کلسترولي و سنگهاي رنگدانه اي هستند. سنگهاي کلسترولي معمولاً زرد-سبز هستند و به طور اوليه از کلسترول سخت شده ساخته مي شوند. حدود 80 درصد سنگهاي صفراوي را شامل مي گردند. سنگهاي رنگدانه اي سنگهاي کوچک و تيره اي هستند که از بيلي روبين ساخته مي شوند. سنگهاي صفراوي مي توانند به اندازه دانه شن کوچک يا به اندازه يک توپ گلف بزرگ باشند. کيسه صفرا مي تواند فقط يک عدد سنگ بزرگ و يا صد ها سنگ کوچک و يا به نسبه هر ترکيب ديگري را بسازد.
سنگهاي صفراوي مي توانند جريان طبيعي صفرا را (زماني که در هر يک از مجراهاي حمل کننده صفرا از کبد به روده قرار مي گيرند) مسدود کنند. اين مجاري شامل مجاري کبدي است که صفرا را از کبد خارج مي کنند، مجراي کيسه اي که صفرا را به کيسه صفرا مي برد و از آن خارج مي کند (شبيه يک کوچه بن بست که ورود و خروج يک مسير است ) و مجراي مشترک صفراوي که صفرا را از مجراي کيسه اي و مجاري کبدي به روده کوچک مي برد ( شبيه يک سه راهي که در آن دو راه به يک راه بزرگتر ختم مي شوند). صفرايي که در اين مجاري گير بيفتد مي تواند باعث التهاب در کيسه صفرا، مجاري يا ندرتاً در کبد شود. ساير مجاري که به مجراي صفراوي مشترک باز مي شوند شامل مجراي لوزالمعده اي است که آنزيمهاي هضم کننده را از لوزالمعده خارج مي نمايد. اگر سنگ کيسه صفرا ورودي اين مجرا را مسدود نمايد، آنزيمهاي هضم کننده در لوزالمعده گير مي افتند و باعث التهاب فوق العاده دردناکي به نام پانکراتييت سنگ صفرايي مي شوند.
اگر هر يک از اين مجاري به مدت زمان قابل توجهي مسدود گردند، ممکن است آسيب شديد و احتمالاً کشنده يا عفونت درکيسه صفرا، کبد يا لوزالمعده اتفاق بيافتد. علائم هشدار دهنده مشکلات جدي شامل: تب، يرقان و درد مداوم است.
چه چيزي باعث سنگ کيسه صفرا مي شود.
سنگهاي کلسترولي
دانشمندان معتقدند که سنکهاي کلسترولي وقتي تشکيل مي شوند که صفرا حاوي ميزان زيادي کلسترول، ميزان زيادي بيلي روبين يا نمکهاي صفراوي ناکافي است يا وقتي که کيسه صفرا به دلايل ديگر آنگونه که بايد تخليه نمي شود.
سنگهاي رنگدانه اي
علت سنگهاي رنگدانه اي روشن نيست. اين سنگها بيشتر در افرادي که دچار سيروز، عفونت مجاري صفراوي و اختلالات خوني ارثي مانند کم خوني داسي شکل ( که در آن بيلي روبين زيادي تشکيل مي گردد) هستند تشکيل مي شود.
ساير عوامل
اعتقاد بر اين است که فقط حضور سنگهاي صفراوي مي تواند باعث تشکيل سنگهاي صفراوي بيشتري گردد. به هر حال، ساير عواملي که همراه سنگهاي صفراوي هستند به خصوص براي سنگهاي کلسترولي مشخص گرديده اند.
– چاقي : چاقي يک عامل خطر عمده براي سنگ صفراوي بخصوص در خانمهاست. يک مطالعه بزرگ باليني نشان داد که حتي اضافه وزن متوسط خطر تشکيل سنگهاي صفراوي را افزايش مي دهد. محتملترين علت اين است که چاقي تمايل دارد ميزان نمکهاي صفراوي را در صفرا کاهش دهد و در نتيجه کلسترول بيشتري باقي بماند. چاقي تخليه کيسه صفرا را نيز کاهش مي دهد.
– هورمون استروژن: به نظر مي رسد، استروژن اضافي در حاملگي، درمان جايگزين هورموني يا داروهاي جلوگيري از بارداري، سطح کلسترول را در صفرا افزايش و حرکت کيسه صفرا را کاهش مي دهند که که اين هر دو مورد مي توانند منجر به سنگ صفراوي شوند.
– نژاد: بوميان آمريکا استعداد ژنتيکي براي ترشح ميزان زيادي کلسترول در صفرا دارند. در حقيقت اين افراد ميزان بالاتري از سنگهاي صفراوي در آمريکا را تشکيل مي دهند.
– جنسيت: زنان 20 تا 60 ساله دو برابر مردان احتمال تشکيل سنگ صفراوي دارند.
– سن: افراد بالاتر از 60 سال احتمال بيشتري براي تشکيل سنگ صفراوي نسبت به افراد جوانتر دارند.
– داروهاي پايين آورنده سطح کلسترول: داروهايي که سطح کلسترول را در خون کاهش مي دهند در حقيقت ميزان کلسترول تشکيل شده در صفرا را افزايش مي دهند. اين تغيير مي تواند خطر سنگ صفراوي را افزايش دهد.
– ديابت: افرادي که دچار ديابت هستند عموماً داراي سطوح بالا از اسيدهاي چربي به نام تري گليسريد هستند. اين اسيدهاي چرب خطر سنگ صفرا را افزايش مي دهند.
– کاهش وزن سريع: از آنجا که بدن چربي را طي کاهش وزن سريع متابوليزه مي کند، اين مسئله باعث مي شود که کبد کلسترول اضافي را به درون صفرا ترشح نمايد که مي تواند باعث ايجاد سنگ صفراوي شود.
– روزه داري: روزه داري حرکات کيسه صفرا را کاهش مي دهد و باعث تغليظ زياده از حد صفرا و کلسترول مي شود که مي تواند منجر به تشکيل سنگ صفراوي گردد.
چه کساني در معرض خطر سنگهاي صفراوي هستند؟
– زنان
– افراد بالاي 60 سال
– بوميان آمريکا
– آمريکاييان مکزيکي تبار
– مردان و زنان داراي اضافه وزن
– افرادي که به سرعت يا به ميزان زيادي وزن کم مي کنند.
– زنان حامله، زناني که درمان جايگزين هورموني دريافت مي نمايند و زناني که از قرصهاي جلوگيري از بارداري استفاده مي کنند.
نشانه هاي سنگ صفراوي چيست؟
نشانه هاي سنگ صفراوي غالباً حمله سنگ صفراوي ناميده مي شوند چرا که غالباً ناگهاني اتفاق مي افتند. يک حمله معمول مي تواند باعث موارد زير شود:
– درد ثابت در ناحيه بالايي شکم که به سرعت افزايش مي يابد و از 30 دقيقه تا چند ساعت طول
مي کشد.
– دردي مابين دو کتف.
– درد زيرکتف راست.
– تهوع و استفراغ
حمله سنگ صفراوي اغلب به دنبال يک غذاي چرب اتفاق مي افتد و مي تواند در شب اتفاق بيفتد. ديگر نشانه هاي سنگ صفراوي مي توانند شامل موارد زير باشند:
– نفخ شکم
– عدم تحمل غذاهاي چرب ( به صورت عود کننده)
– قولنج
– آروغ زدن
– گاز
– سوءهاضمه
افرادي که نشانه هاي بالا و نيز نشانه هايي که در زير آورده مي شوند را دارند بايد فوراً يک پزشک را ببينند.
– لرز
– تب کم درجه
– زرد شدن رنگ پوست يا سفيدي چشم
– مدفوع سفالي رنگ
بسياري افراد داراي سنگ صفراوي نشانه اي ندارند. به اين بيماران بي علامت گفته مي شود و اين سنگها، سنگهاي خاموش ناميده مي شوند. اين سنگها تداخلي با عملکرد کيسه صفرا، کبد يا لوزالمعده ندارند و نيازي به درمان ندارند.
سنگهاي صفراوي چگونه تشخيص داده مي شوند؟
بسياري از سنگهاي صفراوي به خصوص سنگهاي خاموش تصادفي در حين انجام آزمايش براي يک مشکل ديگر کشف مي شوند. اما زماني که ظن آن مي رود که عامل ايجاد نشانه ها، سنگ صفراوي است پزشک احتمالاً سونو گرافي انجام مي دهد. سونوگرافي از امواج صوتي براي ايجاد تصوير اعضاء استفاده مي کند. امواج صوتي از طريق يک وسيله دسته دار که تکنسين روي شکم مي خزاند به کيسه صفرا مي رسند. امواج صوتي از کيسه صفرا، کبد و ساير ارگانها مانند رحم باردارباز مي گردند و پژواک آنها پيامهاي الکتريکي ايجاد مي کند که مي توانند تصوير عضو را در يک نمايشگر ويدئويي ايجاد کنند. اگر سنگ وجود داشته باشد، امواج صوتي با آن نيز برخورد کرده و باز مي گردند و محل آنان نشان داده مي شود. سونوگرافي حساسترين و اختصاصي ترين آزمايش براي سنگهاي صفراوي است.
ساير آزمايشات نيز مي توانند استفاده شوند.
CT اسکن مي تواند سنگهاي صفراوي يا عوارض آنها را نشان دهد.
ام آر آي مي تواند مجاري صفراوي مسدود را نشان دهد.
کوله سنتي گرافي. براي تشخيص انقباض غير طبيعي کيسه صفرا يا انسداد استفاده مي شود. يک ماده راديو اکتيو به بيمار تزريق مي شودکه در کيسه صفرايي که بعداً تحريک به انقباض مي شود جذب مي گردد.
اي آر سي پي ERCP. بيمار يک آندوسکوپ را (که لوله اي انعطاف پذير، دراز و چراغ دار است و به يک کامپيوتر و نمايشگر تلويزيوني متصل است) فرو مي دهد. پزشک آندوسکوپ را به معده و سپس به درون روده هدايت مي کند. سپس ماده رنگي خاصي را تزريق مي نمايد که به طور موقت مجاري دستگاه صفراوي را رنگي مي نمايد. اي آر سي پي براي مشخص کردن محل و برداشتن سنگها از مجاري استفاده مي شود.
– آزمايشات خوني. آزمايشات خوني مي تونند براي مشاهده علائم عفونت، انسداد، پانکراتيت يا زردي استفاده شوند.
نشانه هاي سنگهاي صفراوي شبيه حمله قلبي، آپانديسيت، زخمها، سندرم روده تحريک پذير، فتق نافي، پانکراتيت و هپاتيت هستند. بنابراين تشخيص صحيح بسيار اهميت دارد.
درمان چيست؟
جراحي
بيشترين راه درمان سنگهاي صفراوي علامت دار جراحي است. (سنگهاي صفراوي بدون علامت معمولاً نيازي به درمان ندارند.) به اين نوع جراحي کوله سيستکتومي گفته مي شود.
بيشترين جراحي کوله سيستکتومي لاپاراسکوپي ناميده مي شود. در اين جراحي جراح چند برش کوچک بر روي شکم مي دهد و وسيله جراحي را داخل مي کند و يک دوربين ويدئويي بسيار کوچک درون شکم قرار داده مي شود که يک نماي بسته از اندامها و بافتها را به جراح مي دهد. جراح در حاليکه به نمايشگر نگاه
مي کند از اين وسايل براي جدا کردن دقيق کيسه صفرا از کبد، مجاري و ساير ساختمانها استفاده مي کند. سپس مجراي کيسه اي بريده مي شوند و کيسه صفرا از طريق يکي از برشهاي کوچک بيرون آورده مي شود.
از آنجا که ماهيچه هاي شکمي در حين جراحي لاپاراسکوپي بريده نمي شوند، بيماران درد و عوارض کمتري نسبت به جراحي با استفاده از برش بزرگ از طريق شکم دارند. بهبودي معمولاً يک شبه در بيمارستان حاصل مي شود و با چند روز محدوديت کار و فعاليت در خانه ادامه مي يابد.
اگر جراح مانعي را در حين روش لاپاراسکوپي مانند عفونت محل يا جاي زخم باقي مانده از ساير جراحيها را بيابد ، گروه جراحي ممکن است تصميم به تغيير روش و تبديل آن به جراحي باز بگيرند. در برخي موارد اينگونه موانع پيش از جراحي شناسايي شده اند و جراحي باز برنامه ريزي مي شود. به اين نوع جراحي، جراحي باز گفته مي شود چرا که در آن جراح يک برش 12 الي 20 سانتي متري در شکم مي زند تا کيسه صفرا را بردارد. اين يک جراحي بزرگ محسوب مي شود و ممکن است نياز به 2 الي 7 روز بستري در بيمارستان و چند هفته استراحت در منزل براي بهبودي داشته باشد. در حدود 5 درصد جراحي هاي کيسه صفرا نياز به جراحي باز مي باشد.
بيشترين عارضه جراحي کيسه صفرا آسيب به مجاري صفراوي است. يا مجراي صفراوي مشترک آسيب ديده ممکن است باعث نشت صفرا و عفونت بالقوه خطرناک و دردناکي بشود. آسيب بزرگ خطرناکتر است و نياز به جراحي اضافي دارد.
اگر سنگهاي صفراوي در مجاري صفراوي باشند، پزشک (معمولاً يک متخصص گوارش) ممکن است از اي آر سي پي ( ERCP)براي تعيين محل سنگها و برداشتن آنها پيش از جراحي يا در حين آن استفاده نمايد. در اي آر سي پي، بيمار يک آندوسکوپ را (که لوله اي انعطاف پذير، دراز و چراغ دار است و به يک کامپيوتر و نمايشگر تلويزيوني متصل است) فرو مي دهد. پزشک آندوسکوپ را به معده و سپس به درون روده هدايت مي کند. سپس ماده رنگي خاصي را تزريق مي نمايد که به طور موقت مجاري دستگاه صفراوي را رنگي مي نمايد. سپس مجراي صفراوي مبتلا تعيين محل مي شود و ازوسيله اي روي اندوسکوپ براي قطع مجرا استفاده مي شود. سنگ در يک سبد کوچک گير انداخته شده و به وسيله اندوسکوپ بيرون آورده مي شود.
گاهي، در فردي که جراحي برداشت کيسه صفرا شده است، چند روز، چند هفته چند ماه يا حتي سالها پس از جراحي سنگي در مجاري صفراوي تشخيص داده مي شود. معمولاً اي آر سي پي دو مرحله اي براي برداشت اين سنگ موفق عمل مي کند.
درمان غير جراحي
درمان غير جراحي در موقعيتهاي خاصي (مثلا زماني که بيمار مشکلي پزشکي خاصي که نياز به پيشگيري از جراحي داشته باشد) استفاده مي شود و فقط براي سنگهاي کلسترولي به کار مي رود. بعد از درمان غير جراحي معمولاً سنگها عود مي کنند.
درمان خوراکي از بين برنده سنگ- داروهايي از اسيدهاي صفراوي ساخته شده اند که براي از بين بردن سنگها استفاده مي شوند. داروي يورسوديول و چنوديول براي سنگهاي کلسترولي کوچک بهتر عمل مي کنند. ممکن است درمان ماهها تا سالها براي از بين بردن تمامي سنگها ضرورت پيدا کند. هر دو دارو باعث اسهال خفيف مي شوند و چنوديول مي تواند موقتاً سطح کلسترول خون و آنزيمهاي کبدي را افزايش دهد.
درمان تماسي از بين برنده سنگ- اين روش تجربي شامل تزريق مستقيم دارو به داخل کيسه صفرا براي از بين بردن سنگ است. داروي متيل تربوتيل اتر مي تواند برخي سنگها را در عرض يک تا 3 روز از بين ببرد اما اين دارو بايد بسيار به دقت استفاده شود چرا که يک داروي بي هوشي دهنده قابل اشتعال است و مي تواند سمي باشد. اين روش در بيماران داراي سنگهاي کلسترولي علامت دار کلسيفيه نشده تجربه شده است.
آيا آدمها به کيسه صفراي خود نيازي ندارند؟
خوشبختانه کيسه صفرا عضوي است که افراد مي توانند بدون آن زندگي کنند. از دست دادن آن حتي نيازي به تغيير دادن رژيم غذايي ندارد. وقتي که کيسه صفرا برداشته مي شود، صفرا از طريق مجاري کبدي به خارج از کبد و به درون مجراي صفراوي مشترک جريان مي يابد و به جاي ذخيره شدن در کيسه صفرا مستقيماً به داخل روده کوچک مي رود. به هر حال از آنجا که صفرا در کيسه صفرا ذخيره نمي شود به دفعاات بيشتري به درون روده کوچک جريان مي يابد و منجر به ايجاد اسهال در حدود 1 درصد افراد مي گردد.
نکاتي براي به خاطر سپردن
سنگ صفرا زماني تشکيل مي گردد که مواد درون صفرا سخت مي شوند.
سنگهاي صفراوي در ميان افراد مسن تر، زنان بوميان آمريکا، آمريکاييان مکزيکي تبار و افراد دچار اضافه وزن بيشتر ديده مي شود.
حمله سنگ صفرا معمولاً پس از غذا خوردن روي مي دهد.
علائم مي تواند علائم ديگر بيماريها را مانند حمله قلبي تقليد کند بنابراين تشخيص بسيار اهميت دارد.
سنگهاي صفراوي در صورتيکه در مجاري صفراوي گير بيفتند مي تواند مشکلات جدي ايجاد نمايد.
جراحي لاپاراسکوپي براي برداشت سنگ کيسه صفرا شايعترين روش است